مقدمه
ظاهرا فکر کردن به گذشته یا آینده یکی از سودمندترین توانایی های ذهن ماست. زیرا به ما کمک می کند تا از تجربیات مان درس بگیریم. برای آینده برنامه ریزی کنیم و زندگی خود را به سویی که ظاهرا بسیار مفید است پیش برانیم. اگر تقریبا همه ابعاد تلاشمان را با دقت بررسی کنیم، به این نتیجه می رسیم که موفقیتمان را تا حد زیادی به توانایی ذهنمان برای سفر در زمان مدیونیم.
تردیدی نیست که توانایی ما برای فکر کردن به گذشته یا آینده برای حل بسیاری از مشکلات زندگی روزمره مفید است. مثلا اگر اشتباهی کردیم، در مورد آن فکر می کنیم تا بعد به شیوه‌ای دیگر عمل کنیم، یا اگر قرار است اتفاق مهمی برایمان روی دهد، برنامه ریزی می کنیم تا کاملا آمادگی مواجهه با آن را داشته باشیم.
اما گاهی توانایی متمرکز شدنمان روی گذشته یا آینده چندان مفید نیست. وقتی در برهه سختی از زندگی قرار داریم یا به افسردگی، اضطراب یا هر نوع آشفتگی دیگری دچار شده ایم، به ندرت ممکن است به چیز های خوب بیندیشیم. تمایل ذهن ما برای به عقب یا جلو بردن در زمان هنگامی که در حال رنج کشیدن هستیم، به قدری متداول است که روان شناسان نامی را برای آن انتخاب کرده‌اند که همان نشخوار ذهنی است. این اصطلاح یعنی فکر کردن مکرر به چیزی که در گذشته اتفاق افتاده است و نگران بودن درباره چیزی که ممکن است در آینده رخ دهد. وقتی ذهن ما شروع به نشخوار می کند، اغلب حال مان بدتر می شود.
مهم ترین عیبِ این که ذهن ما می تواند به گذشته یا آینده سفر کند، همین است که اجازه نمی دهد کاملا روی فرصت های موجود در اینجا و اکنون متمرکز شویم. به عبارت دیگر، این توانایی ما را از متمرکز شدن روی زمان حال باز می دارد. به همین دلیل ممکن است فرصت تجربه کردن برخی رویداد های معنادار و رضایت بخش را از دست بدهیم. با انجام تمرین‌هایی که در ادامه می‌آید، متوجه می شویم که ذهنمان مایل است به کجا سفر کند.
ذهن مسافر ما
- تاکنون به ذهن مسافرمان فکر کرده ایم؟ ذهن ما به طور معمول به گذشته سفر می کند یا آینده؟
- ممکن است در جلسه کاری متوجه شویم که داریم به چیزی که چند لحظه قبل گفتیم، یا کار هایی که بعدا باید انجام دهیم، فکر می کنیم.
- شاید وقتی سعی می کنیم روی کارمان برای مثال تماشای تلویزیون متمرکز شویم، به این فکر کنیم که بعد از این باید چه کار کنیم. یا چه زمانی برای پختن شام به آشپزخانه برویم.
- حتی ممکن است وقتی با دوستمان صحبت می کنیم، متوجه شویم به جای گوش دادن به حرف های او، درباره کار‌های بعدیمان فکر می‌کنیم.
***
بسیاری از افکار ما که به طور معمول در حالت خودکار تجربه می کنیم مربوط به گذشته یا آینده است. زمانی که مضطرب یا افسرده هستیم، احتمال بی فایده بودن سفر ذهنمان به گذشته یا آینده بیشتر هم می شود.
بازگشت به لحظه اکنون
شیوه ماندن در زمان اکنون ریشه در ذهن آگاهی دارد. ذهن آگاهی یعنی
تمرکز آگاهانه بر لحظه اکنون، با دیدگاهی غیر قضاوتی، کنجکاو و انعطاف پذیر. این مفهوم با انجام تمرین های زیر قابل درک خواهد شد.
تمرین اول: ذهن آگاهی نسبت به مسواک زدن
- مسواک خود را برداریم و وزن آن را در دستانمان حس کنیم.
- مقداری خمیر دندان روی آن بریزیم؛ با کنجکاوی به فشار انگشتانمان برای ریختن خمیر دندان، توجه کنیم و رنگ، بافت و بوی آن را حس کنیم.
- شروع به مسواک زدن کنیم. به حرکات دست ها و بازوهایمان توجه کنیم. به صدایی که هنگام مسواک زدن از دهانمان خارج می شود توجه کنیم.
- قبل از اینکه خمیر را از دهانمان خارج کنیم، به تمایلی که برای انجام این کار داریم دقت کنیم.
- دهانمان را با آب بشوییم و با دقت به صدایی که آب در دهانمان ایجاد می کند گوش کنیم.
- به تمایلی که برای بیرون ریختن آب داریم، توجه کنیم و بگذاریم این تمایل برود؛ سپس آگاهانه دهانمان را خالی کنیم.
تمرین دوم: ذهن آگاهی نسبت به گوشی تلفن همراه
- به جای اینکه از گوشیمان به صورت خودکار استفاده کنیم، سعی کنیم گاهی به تجربهمان نسبت به آن دقت کنیم.
- گوشیمان را برداریم و وزن آن را در دستانمان لمس کنیم. ببینیم بدنمان با گوشی چقدر سنگین تر شده است.
- به تمایل خود برای چک کردن پیام ها توجه کنیم و اجازه دهیم این تمایل بگذرد؛ نیازی نیست با این تمایل مقابله کنیم، فقط آگاهانه به وزن آن در دستانمان توجه کنیم.
- با کنجکاوی به آن نگاه کنیم و مارک و رنگ آن را ببینیم. صفحه آن را با انگشتمان لمس، و دمایش را حس کنیم.
- به هر فکری که در مورد این تمرین، گوشی یا هر چیز دیگر ای به ذهنمان می آید توجه کنیم، و سپس بگذاریم این افکار بیایند و بروند. نیازی نیست آن ها را متوقف کنیم یا از آن ها پیروی کنیم، فقط مجددا به احساس فیزیکی که گوشی در دستمان ایجاد کرده، توجه کنیم.
- وقتی آماده شدیم، گوشی خود را زمین بگذاریم و به تغییری که در وزن بدنمان ایجاد می شود توجه کنیم.
برای انجام تمرین های ذهن آگاهی نیازی به اتاق تاریک نیست. این تمرین ها را در هر جایی و هر فعالیتی که دوست داریم، می‌توانیم تمرین کنیم. نکته در این است که تمرینات باید به صورت مکرر انجام شود.
