مهمان: پروفسور هرمز شمس، دبیرکل انجمن چشم پزشکی ایران موضوع: بررسی وضعیت درمان بیماری‌های شبکیه در سطح جهان تاریخ برگزاری: ۱۴۰۱/۰۲/۰۴

لایو با حضور دکتر پروفسور هرمز شمس با موضوع بررسی بیماری های مربوط به شبکیه و درمان های نوینی که در سطح جهان و ایران این زمینه وجود دارد. 4/2/1401

ریتین در چشم فقط قطری 3 میلیمتری دارد و شامل  سلول های مختلف و انواع فیبرها در آن است. چشم مثل توپی است که از لایه های مختلفی تشکیل شده است و آخرین لایه این توپ شبکیه است که جلوی این توپ باز است که نور به شبکیه برسد. از عقب شبکیه هم اطلاعات از طریق عصب باصره به مغز مخابره میشود. چشم اطلاعات الکترونیکی را جمع آوری کرده و مغز آن را پردازش میکند.

یک دانشمند آمریکایی تصمیم گرفت که برای افراد نابینا به گونه ای این اطلاعات الکترونیکی را به مغز مخابره کند که در نتیجه آن افراد نابینا، مقداری درک نور و تشخیص سایه پیدا کردند، اما به علت عوارض آن این روش متوقف شد.

امروزه از طریق قراردادن نوعی چیپ ست روی لایه ریتنیگ و مخابره اطلاعات این چیپست ها به مغز این کار صورت میگیرد. یکی از محققین این زمینه دکتر پیمان است که در آمریکا فعالیت دارد. با تمام این پیشرفت ها فقط بینایی در حد درک نور حاصل شده است و قیمتی حدود هفتصد میلیونی دارد.

امروزه ابزارهای مفید و توانمندسازی برای مشاهده دقیق ته چشم وجود دارد، همچون افتنمسکوپ و میکروسکوپ های تماسی مثل آینه گلدمن برای دیدن دقیق ته چشم و تست های آنژیوگرافی که نشان گر کیفیت گردش خون در عروق است و همچنین سونوگرافی قرنیه و ته چشم و عکس OCT برای مشاهده عملکرد شبکیه و عکس فوندوس برای بررسی صحت عصب بینایی.

در مورد درمان ها میتوان گفت:

درمان لیزری در درمان ریتینوپاتی دیابتی مربوط به شبکیه فتوداینامیک تراپی که شامل مواد تزریقی در رگ است و برای درمان کنترل شده بافت توموری به کار میرود.

ما دارای 23  کرومزوم و 3 میلیارد دی ان ای هستیم که ژنتیک ما را تشکیل میدهند.

کلوبوم کلیورتین:

گونه ای نارسایی بنام کلوبوم کلیورتین که نارسایی در تشکیل قسمتی از شبکیه ایجاد میکند که یک بیماری مادرزادی است و علت ژنتیکی دارد و در گونه ای که در شبکیه سوراخی ایجاد شده است، نارسایی به طریق درمان لیزری کنترل میگردد.

ریتینوپاتی دیابتی:

در حدود 30 درصد مردم به ریتینوپاتی دیابتی دچار میشوند بدین صورت که چون اکسیژن کافی به شبکیه نمیرسد، عروقی تشکیل میشود که طبیعی نیستند و در همه جهت پیشروی کرده و خونریزی میکنند که برای از بین بردن این عروق اضافی از درمان های لیزری استفاده میکنند.

لازم به ذکر است که در بروز دیابت عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی دخیل هستند.

ار او پی:

بیمار ریتین نوزادان نارس که زودتر از 7 ماهگی به دنیا آمده اند و زیر 2 کیلو وزن دارند و در اثر اکسیژن دهی به این نوزادان، عروق غیر طبیعی در شبکیه آنها تشکیل میشود و باعث خونریزی میشود که برای درمان آن از روش های لیزری و دارویی، بخصوص در بیمارستان فارابی تهران بهره گرفته میشود که در درمان دارویی یک آنتی بادی تزریق میشود که باعث میگردد که آنتی ژن تشکیل نگردد و باعث ایجاد عروق جدید نگردد.

بیماری توروکسیک:

از دیگر بیماریهای دیابتی که در اثر درمان دارویی هیدروکسی کلروکین، برای افرادی که آرتیتروماتوئید یا لوپوس دارند ایجاد میشود که بعد از مصرف 10 ساله عوارض ته چشمی ایجاد میکند و بر دید مرکزی ماکولا تاثیر گذاشته و باعث اختلال دید مرکزی میشود که از طریق عکس OCT در مراحل اولیه قابل تشخیص است و یا از طریق تست میدان دید بررسی میگردد.

بیماری ماکولاپاتی:

گرفتاری دید مرکزی در افراد مسن که عوامل ژنتیکی و محیطی نظیر سیگار و نور آفتاب دارد، در این بیماری نیز عروق جدید تشکیل میشود و باعث خونریزی میگردد که در اثر عروق زدایی در نواحی دید مرکزی به صورت اجتناب ناپذیری به دید مرکزی آسیب میرسد. علت تشکیل این عروق اضافی و جدید، یک آنتی ژن است که دانشمندان در پی خنثی سازی این آنتی ژن، از یک آنتی بادی یا پادتن  برای از بین بردن آن استفاده کرده اند.

سی اس آر:

بیشتر برای جوانان رخ میدهد و تورم مایعی است که زیر ریتین جمع میشود که یک بیماری عصبی بینایی ایجاد شده در اثر مصرف کورتون است.

توکسوپلازون:

یک بیماری عفونی است که از مادر به فرزند میرسد و ناقل اصلی آن گربه است و میتواند از راه های مختلف وارد بدن انسان شود و از مادر به فرزند منتقل گردد و در نهایت باعث نابینایی دید مرکزی گردد که یک عارضه عفونی است. عامل این عفونت در طبیعت بخصوص در کشور برزیل مشاهده شده است.

بیماری بهجت:

بسیار در ایران شایع است و شبکیه را گرفتار میکند و علت آن نامشخص است که در مسیر جاده ابریشم، از چین تا ایران و ترکیه مشاهده شده است و بیشترین مقالات در مورد آن نوشته شده است که تولید یک بیماری عروقی کرده و منجر به از بین رفتن عروق میگردد و در اثر آسیب به شبکیه، در نهایت دید انسان از بین میرود که از درمان هایی نظیر تومور نکروتایزینگ فکتور یا این فلیکسی مپ استفاده میگردد.

سوال: چرا بیماری آرپی ایجاد میگردد؟

بیماری های مختلفی که همگی ژنتیکی هستند، باعت ایجاد آرپی میشوند که شامل گونه های آتوزومی غالب، آتوزومی مغلوب، وابسته به کرومزوم ایکس میگردد.

لبر: گونه ای کم بینایی شدید مادرزادی است که ژن آن در سگها هم دیده شده است. شامل ژن آرپی ای اف 65  و ژن آرپی بی میشود و درمان آن، پس از تحقیقات فراوان، سرانجام در سال 2017 موفق به اخذ مجوز اف تی ای گشت.

اما برای یک گونه دیگر آرپی در دانشگاه پنسیلوانیا در سال 2021 برای ژن سی ای پی ای 290 موفق شدند کمبود پروتئینی که باعث شب کوری میشود از طریق وارد کردن آر ان ای به داخل هسته سلول و تولید این گونه از پروتئین، درمان صورت گیرد که از طریق یک ترزیق، بیماران تا یک سال بینایی در شب داشتند.

موفقیت در این روش درمانی، نویدبخش درمان گونه های دیگر آرپی شده است که شامل درمان از طریق میکرو آر ان ای است.

سوال: آیا آسیب بینایی ناشی از مصرف الکل درمانی دارد یا خیر؟

الکل متیلیک یک عامل توکسیک است که آسیب جدی به عصب بینایی وارد میکند و متاسفانه مصرف اشتباه الکل متیلیک به جای الکل اتیلیک، باعث بروز این مشکلات میگردد و درمان آن مصرف سریع یک بطری ویسکی از سوی بیمار است تا هرچه سریعتر جایگزین الکل متیلیک گردد.

سوال: آیا درمانی برای بیماری آرپی وجود دارد؟

تحقیقات درمانی از طریق دارویی آر ان ای، ژن درمانی، سلول های بنیادین در جریان است.

سوال: آیا لرزش چشم درمانی دارد؟

بله ما میتوانیم قسمتی از چشم را که لرزش کمتری دارد یا اصلا لرزش ندارد در قسمت مرکزی بینایی قرار دهیم که لرزش چشم کنترل گردد که نوعی جابجایی عضلات چشم است.

سوال: برای بررسی بیماری آرپی در تهران مراجعه به کجا بهتر است؟

بیمارستان های دانشگاهی؛ بیمارستان فارابی، بیمارستان رسول اکرم، بیمارستان لبّافی نژاد از جمله مراکز مهم و خوب است. در نتیجه انجام تست ژنتیک برای تشخیص ژن مولّد آرپی، مفید است.

سوال: آیا میشود فقط یکی چشمها آرپی داشته باشد؟

خیلی بندرت این اتفاق میافتد.

در مورد درمان التهاب چشم آیا توصیه ای دارید؟

چه نوع التهابی مد نظر شماست؟ داخلی یا سطحی؟ اگر داخل کره چشم مد نظر است و منظورشان یو ای تیس که التهاب درون چشم است باشد، میتواند علل مختلفی داشته باشد و درمان آن بسته به نوع مولّد التهاب، متفاوت است و میتوان از درمان کرتونی بنا به تشخیص پزشک استفاده کرد، در مجموع بهتر است که با مراجعه به پزشک و نظر ایشان درمان صورت گیرد.

سوال: برای خارش و سوزش چشم چکار باید کرد؟

استفاده از اشک مصنوعی نه تنها برای آرپی ها، بلکه برای همگی مردم در شرایط طبیعی مفید خواهد بود.

سوال: چه نوع عینک آفتابی برای افراد آرپی مناسب است؟

عینکی که شیشه های یووی داشته باشد که در مقابل نور آفتاب از چشمان بخوبی مراقبت کند در غیر این صورت و استفاده از عینک های غیر استاندارد مردمک چشم باز شده و امواج مخرب نور وارد چشم میگردد و آسیب زننده است.

سوال آیا مرکزی وجود دارد که آرپی ها به عنوان کیس آزمایشی در آن شرکت کننند؟

بهترین راه تحقیق از طریق گوگل است که تمامی مراکز تحقیقاتی و نتایج تحقیقات در آن آمده است

آیا درمانی برای شب کوری ناشی از سندروم آشر وجود دارد؟

اشر همچون دیگر گونه های آرپی درمانی ندارد و فقط لبر دارای درمان است.

سوال: آیا در داخل کشور مرکزی برای درمان لبر وجود دارد؟

در داخل کشور مرکزی وجود ندارد ولی در خارج کشور اگر وسع مالی داشته باشند، اقدام کنند، در غیر این صورت اگر صبر کنند تا درمان رایج شود بهتر است و برای اطلاع از مراکز درمانی جهانی، میتوانند از سرچ استفاده کنند.

سوال: آیا درمانی برای نابینایی ناشی از نارسایی عصب بینایی وجود دارد؟

تحقیقات ژن درمانی در فاز حیوانی برای تحریک عصب بینایی انجام شده است و همچنین تحریک عصب بینایی توسط امواج لیزر به صورت تحیقاتی صورت میپذیرد که البته زمان‌بر است. سوال: آیا بیماری اشتارگارت، درمان دارد؟

اشتارگارت هم جزو بیماری های آرپی است و باید منتظر ارائه نتایج تحقیقات، برای درمان آن بود.

سوال: آیا مصرف دخانیات برای آرپی مضر است؟

موردی در این زمینه اثبات نشده است ولی کلا مصرف دخانیات مضر است.

سوال: برای تست ژنتیک کجا بایستی مراجعه کرد؟

در اینترنت میتوانند بهتر با این مراکز آشنا شوند ولی به بیمارستان لبافی نژاد تهران و معاونت پیشگیری بهزیستی میتوانند مراجعه کنند.

کسی که بیماری آرپی دارد و میخواهد آب مروارید خود را عمل کند آیا بدتر میشود؟

بدتر نمیکند بلکه بهتر میکند. عمل آب مروارید اگر به تاخیر بیفتد تبدیل به آب سیاه میشود و دردناک است، در نتیجه عمل آب مروارید برای یک آرپی اگر با نظر پزشک و به موقع انجام شود بهتر است و باید انجام شود که از تاری دید مرکزی جلوگیری گردد.

کسی که براساس تست ژنتیک آرپی نبوده ولی براساس نظر پزشک، آرپی تشخیص داده شده است، بایستی چکار کند؟

بایستی از تست الکتروریتینوگرافی استفاده کند که با مراجعه به مرکز فارابی قابل انجام است