نشست با دکتر روحالله ساعی با موضوع کتاب خوانی
جناب دکتر در ابتدا لطفا خود را برای شرکت کنندگان در این برنامه معرفی نمایید.
به نام خدا، من روح الله ساعی دکترای جامعه شناسی هستم و به عنوان دبیر کارگروه نهاد کتابخانه های
ملی کشور در حال فعالیت میباشم. همچنین این حانب به عنوان فعال احتماعی و مدنی نیز در خصوص
مسائل افراد دارای معلولبیت هم فعالیتهایی داشته و دارم .
سوال: افراد دارای آسیب بینایی به چه ترتیب میتوانند مطالعه داشته باشند و با دنیای کتاب همراهی داشته
باشند ؟
جوا ب: کتابخانه های مناسب افراد با اسیب بینایی، همزمان با اختراع خط بریل و رسمیت یافتن آن خط،
شکل گرفته است. در ایران نیز کتابخانه ی مناسب این قشر، همزمان با ورود کشیش آلمانی به نام کریستوفر
به تبریز و آموزش این خط به نابینایان شکل گرفت .
نخستین مدرسه نابینایان نیز در همان شهر و با همکاری آقای محمدعلی خاموشی راهاندازی شد و کتب
درسی به خط بریل تبدیل شد.
به تدریج این کتب که در قفسه هایی نگهداری میشد، به صورت امانت به نابینایان تحویل داده میشد و بعدها
کتب کم هجم به شکل دستی نوشته و نگهداری شد. در حال حاضر نهادهایی نظیر بهزیستی، شهرداریها و
به شکل کاملا تخصصی، نهاد کتابخانه های عمومی کشور در امر کتابخوانی برای نابینایان ایفای نقش
میکنند .
لازم به ذکر است که برخی از سازمانهای غیر دولتی نیز وجود دارند که توانسته اند کتب بریل و گویای
متعددی را جمعآوری کرده و در اختیار اعضای خود قرار دهند. انجمن نابینایان کرمان و تشکل کارآفرینان
شیراز از جمله این سازمانها به شمار میآیند .
نهاد کتابخانه های عمومی کشور در طول دو دهه اخیر، به شکل اصولی و تخصصی اقدامات اساسی را
در زمینه مهیا ساختن شرایط کتاب خوانی و مطالعه برای نابینایان، کودکان، سالمندان و سایر افراد دارای
معلولیت انجام داده است. در ارتباط با نابینایان در حال حاضز 63 مرکز کتا بخانه ای در سطح کشور
وجود دارد. از این 63 مرکز، 54 مرکز به جهت در اختیار داشتن کتابدار و متصدی مربوط به بخش
نابینایان به طور رسمی در حال فعالیت هستن د .
گفتنیست نابیناین فرهیخته ترین قشر در میان معلولین به شمار میآیند. به طوری که تنها 12 درصد از
معلولین کل کشور را افراد دارای آسیب بینایی تشکیل میدهند، اما همین قشر 40 درصد از افراد دارای
تحصیلات دانشگاهی مقاطع مختلف در میان معلولین را در بر میگیرند که این آمار نشان از ارتباط ویژه
نابینایان با عل ماندوزی و کسب دانش دارد .
بر طبق آمار منتشر شده از سوی سازمان بهزیستی کل کشور، 240000 نفر نابینا و کمبینا تحت پوشش
بهزیستی هستند که البته 30000 نفر نیز در نوبت قرار دارند. لازم به ذکر است آمارهای غیر رسمی
حکایت از این دارد که تعداد نابینایان بیش از این تعداد است .
کتابخانه های عمومی کشور، توانسته ان تنها 16000 نفر از افراد نابینا را عضو کتابخانه کرده و از
خدمات خود بهره مند سازند.
سوال: این کتب به چه صورت در اختیرا افراد با آسیب بینایی قرار میگیرد؟ آیا فقط در غالب بریل خواهد
بود ؟
جواب: در سالهای اخیر مواد مطالعاتی افراد نابینا با تنوع زیادی رو به رو شده است. کتب بریل به عنوان
معروفترین و مهمترین کتب در جامعه شناخته میشود، اما در شرایط کنونی کتب گویا، کتب الکترونیک،
کتب درشتنویسی شده برای افراد کمبینا، دیزیبوکها و کتب مصور برجسته ب رای کودکان، انواع دیگر
کتابهایی هستند که در اختیار نابینایان قرار دارند و این افراد دیگر محدود به استفاده از یک نوع خاص
کتاب یعنی بریل نیستند .
شیوه در اختیار گذاشتن کتاب در کتابخانه ها بسته به مواد مطالعاتی واجد تفاوتهایی با یک دیگر هستند. به
شکل رایج اعضا با مراجعه حضوری به کتابخانه ها کتب درخواستی خود را به شکل امانت و برای مدت
دو هفته دریافت میکنند و در صورت تمایل میتوانند این مدت را تمدید کنند. همچنین امکان ارسال به وسیله
پست و پیک نیز برای آنها وجود دارد. در خصوص کتابهای صوتی و الکترونیک نیز لینک دانلود کتابها
برایشان ار سال میشود و افراد نابینا برای دریافت این دسته از کتب نیازی به مراجعه حضوری به کتابخانه
ها ندارند و تنها با یک تماس تلفنی میتوانند کتابهای خود را سفارش داده و دریافت کنند .
سوال: برای طیفهای مختلف مخاطبین نابینا در کتابخانه ها کتاب وجود دارد؟
جواب: در کتابخانه ها بر اساس رده بندی doe یا اصطلاحا ده دهی کتابهایی وجود دارد که نابینایان
میتونند از آنها استفاده نمایند. توصیه ما به همکاران در کتابخانه ها این است که کتب مختص کودکان و
نوجوانان را در قفسه های مجزا قرار دهند، تا کودکان و نوجوانان بتوانند به طور مستقل در آن قفسه ها
به جستجو بپر دازند و از جذابیت این کار محروم نشوند. گفتنیست کتابها از رده 000 تا 900 دسته بندی
شده است که رده 000 کتابهایی مربوط به کلیات و رده 900 کتابهای تاریخی هستند .
در حوزه کودکان نابینا ما با تنوع وسیعی از کتب رو به رو هستیم، ولی در کشور با فغر منابع نیز مواجه
هستیم، به طوری که کتابها مصور برجسته چه در کتابخانه های نهادی و چه در کتابخانه هایی که وابسته
به سازمانهای غیر دولتی هستند وجود ندارد. در دنیا تجارب بسیار ارزشمندی در حوزه کتاب کودکان نابینا
وجود دارد که شاخصترین نمونه آن کتابخانه فلیکس است که به چندین زبان کتابها را به کودکان ارائه
میکند .
این کتابخانه به همراه کتاب، یک بسته شامل یک اسپیکر که در بر دارنده فایل صوتی کتاب و اسباب
بازیهای مربوط به هر کتاب را نیز ارائه میدهد. البته در این مسیر مربیانی هم وجود دارند که کودکان را
همراهی میکنند و ناگفته پیداست که این خدمات باعث میشود تا کودک جذب محتوای کتاب شو د .
کتابخانه ها در بحث آموزش و به طور خاص آموزش تحرک و جهتیابی ورود کرده اند و این میتواند بسیار
برای افراد با آسیب بینایی مفید فایده واقع شود .
سوال: کتابخانه ها چه خدمات دیگری را به افراد نابینا ارائه میدهند ؟
جواب: در تعریف سنتی کتابخانه، این مکان فقط مکانیست که کتابها در آن نگهداری و حفاظت میشوند،
ولی امروزه کتابخانه به محلی به عنوان یک پایگاه و موقعیت اجتماعی تبدیل شده است و ما شاهد ارائه
خدمات متنوعی در این مکانها هستیم .
کتابخانه های نابینایان نیز به واسطه پیشرفتهای تکنولوژی در این دو دهه اخیر توانسته خدمات گسترده ای
را نظیر آموزش کامپیوتر و برگزاری کارگاههای محتلف در حوزه دسترسپذیری، آموزش کار با تلفن
همراه هوشمند و اسکن متون به اعضای خود ارائه دهد.
لازم به ذکر است که کتابهای مورد نیاز نابینایان به زبان انگلیسی توسط کتابداران و متصدیان به واسطه
برنامه هایی نظیر کرزویل اسکن و ویرایش میشود و خروجی آن چه به صورت متن و چه به صورت
صوت در اختیار اعضا قرار میگیرد. همچنین اگر کاربر تقاضای چاپ آن کتاب به شکل بریل را هم داشته
باشد این کار در کتابخانه ها قابل انجام است .
ضبط کتاب، چاپ کتاب، چاپ جزوات، چاپ پایاننامهها و فعالیتهای جانبی مثل برگزاری نشستهای
کتابخوانی، نشستهای شعرخوانی و شعرسرایی با هدف افزایش اطلاعات اعضا، برگزاری نمایشگاه به
مناسب تهای مختلف به هدف معرفی بیشتر به جامعه نیز در زمره خدمات این کتابخانه ها قرار دارد .
خوشبختانه خدمت دیگری که طی چهار پنج سال گذشته به خدمات کتابخانه ای افزوده شده، آشنایی کودکان
نابینا با تجهیزات فکری و آموزشی یا بازی نابینایان است. هدف از این امر هم جذب کودکان نابینا به محیط
کتابخانه و وارد ساختن آنها به جامعه است. وسایل بازی طراحی شده نیز به گونه ایست که فرد نابینا به
راحتی میتواند با افراد بینا بازی کند و در این امر با محدودیتی رو به رو نیست. در حال حاضر 15 بازی
مناسب نابینایان در کتابخانه های سطح کشور وجود دارد. همچنین خدمت امانت دادن وسایل بازی نیز در
کتابخانه ها وجود دارد و اعضا میتوانند این وسایل را برای بازی و تمرین در منازل به عنوان امانت از
کتابخانه ها دریافت کنند .
البته بازیهای رایانه ای نیز برای کودکان نابینا وجود دارد، ولی توصیه میشود خانواده ها در ابتدای سنین
کودکی بازیهایی را که سبب درگیر ساختن فیزیک و حس لامسه کودکان میشود به بازیهای رایانه ای
ترجیح دهند .
سوال: آیا کتابخانه ها وظیفه تولید کتاب برای نابینایان هم بر عهده دارند ؟
جواب: اساسا متولی نشر و تولید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامیست و کتابخانه ها از لحاظ قانونی،
مسئولیتی در این خصوص ندارند. کتابخانه های تحت نظارت نهاد کتابخانه های عمومی کشور و کتابخانه
های غیر دولتی به جهت فغر اطلاعات برای نابینایان اقدام به تولید کتاب میکنند، جرا که در غیر این
صورت منابع با کیفیت و به روز در اختیار نابینایان قرار نمیگیرد .
در کشور کتابخانه هایی وجود دارند که بر خلاف هزینه های سنگین، کتابهایی را به شکل بریل چاپ
میکنند و به رایگان در اختیار سایر کتابخانه های کشور قرار میدهند .
همچنین کتابخانه هایی نیز وحود دارند که در خوزه تولید کتب گویا فعال هستند که البته این کتابها را بر
اساس نیازسنجی و سفارش اعضا تولید میکنند .
سوال: به چه شکل میتوان با کتابخانه ها ارتباط برقرار کرد ؟
جوا ب: بهتر است در ابتدا کتابخانه هایی که به چاپ کتب بریل مبادرت میورزند را معرفی کنم و بعد در
خصوص ارتباط با آن مراکز نکاتی را توضیح دهم. کتابخانه های آیةالله خانمه ای قم، کتابخانه مرکزی
تبریز، کتابخانه مرکزی یزد، کتابخانه امیرکبیر البرز، کتابخانه مرکزی اهواز و کتابخانه مرکزی اردبیل
مراکزی هستند که به شکل فعال اقدام به تولید و نشر کتابهای بریل میکنند. همچنین مرکز رودکی تهران
که از قبل از انقلاب فعالیت دارد و یا مرکز روشندلان اصفهان که یک موسسه مذهبیست، مراکز دیگری
هستند که در این زمینه فعالیت میکنند .
در میان کتابخانه های غیر دولتی نیز تشکل کارآفرینان شیراز هم به طور مداوم اقدام به چاپ کتابهایی به
خط بریل کرده است .
در خصوص کتب گویا نیز مراکز خوبی وجود دارند که افراد نابینا میتوانند با ننها ارتباط برقرار کنند. از
جمله این مراکز میتوان به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهاران، کتابخانه دانشگاه خواجه نصیر، کتابخانه
دانشگاه یزد، کتابخانه ولی عصر اصفهان، کتابخانه فاطمه زهرا اصفهان، کتابخانه رئیسی شیراز و موسسه
کارآفرینان شیراز اشاره کرد.
در زمینه نحوه ارتباط با این کتابخانه ها هم باید بگویم که لیست کتابخانه هایی که خدمات مناسب نابینایان
ارائه میدهند به همراه آدرس، شماره تلفن و اسامی مسئول مربوطه در سایت گوشکن منتشر شده و افراد
میتوانند از آنجا به این فهرست دسترسی داشته باشند و این فهرست د ر اختیار شما هم قرار خواهد گرفت
تا در سایت و کانالهای خودتان در شبکه های اجتماعی منتشر کنید .
